Đánh giá về những động thái xảy ra gần đây ở Biển Đông, ông Christian Le Miere, chuyên gia cấp cao về hải quân và an ninh hàng hải thuộc Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS), cho rằng căng thẳng liên quan đến tranh chấp chủ quyền biển đảo tại khu vực khá nhạy cảm này đang diễn biến nguy hiểm. Nếu không kịp thời có biện pháp làm dịu tình hình, tranh chấp chủ quyền biển đảo có nguy cơ gây ra những tranh chấp khác giữa các nước, các bên liên quan.

Tình trạng bất ổn ở Biển Đông không phải là mới. Tuy nhiên, vụ giết hại ngư dân Đài Loan (Trung Quốc) Hung Shih-cheng vừa qua lại cho thấy hình ảnh một Biển Đông khá mới mẻ. Đó là nguy cơ sử dụng khu vực biển này làm nơi giải quyết những bức xúc, bất đồng liên quan đến nhiều vấn đề khác nhau. Điều này khiến tranh chấp ở Biển Đông ngày càng nguy hiểm.

Những tranh cãi ngoại giao giữa các bên tuyên bố chủ quyền ở Biển Đông đang "nóng" lên sau khi lực lượng tuần duyên Philippines bắn chết Hung Shih-cheng hôm 9/5. Hung đã trở thành bia đỡ đạn khi đang đứng trên boong tàu cá Kuang Ta Hsing số 28. Kiểm tra thi thể Hung, người ta đếm được tổng cộng 59 lỗ đạn.

Vụ việc xảy ra ở vùng biển rộng lớn nơi tuyên bố chủ quyền về vùng đặc quyền kinh tế của các nước chồng lấn lên nhau. Đó cũng là khu vực biển mà các nước chưa từng đạt được thỏa thuận phân định chính thức.

Cho đến thời điểm này, nguy cơ xảy ra xung đột giữa Đài Loan và Philippines đã giảm đáng kể. Tuy nhiên, hậu quả của vụ việc thì không chỉ dừng lại ở Eo Balintang - nơi nó đã xảy ra.

Không chấp nhận việc Đài Bắc thiết lập quan hệ ngoại giao với các nước, và vẫn coi Đài Loan là một tỉnh của mình, nên Trung Quốc Đại lục khẳng định rằng giết hại một ngư dân Đài Loan cũng là giết hại một người Hoa. Vì vậy, họ đứng về phía hòn đảo Đài Loan trong vụ tranh cãi với Philippines.

Chỉ một ngày sau vụ giết hại ngư dân, Trung Quốc đã triển khai hai tàu hải giám tới bãi Cỏ Mây - một bãi đá lúc chìm lúc nổi thuộc quần đảo Trường Sa. Hiện lực lượng Thủy quân lục chiến Philippines đang chiếm đóng bãi đá này trên một chiếc tàu đổ bộ cũ từ thời Thế chiến II.

11 ngày sau, Trung Quốc đưa thêm một tàu khu trục và hai tàu hải giám đến khu vực bãi Cỏ Mây - hành động mà phía Philippines coi là bất hợp pháp và mang tính khiêu khích.

Đáp lại, Philippines đã triển khai tàu chiến tới bãi Cỏ Mây hôm 25/5. Hai ngày sau đó, lần đầu tiên trong ba năm qua, Trung Quốc đã tổ chức cuộc tập trận hải quân với sự tham gia của cả ba hạm đội.

Dù không công khai nói rằng những động thái triển khai tàu vừa qua là để hậu thuẫn cho Đài Loan, nhưng rõ ràng Trung Quốc đang "bắn một mũi tên trúng hai đích." Có thể nhân cơ hội này, Trung Quốc muốn thử phản ứng của Philippines và trả đũa việc Manila kiện Bắc Kinh ra Tòa án trọng tài về luật biển.

Vụ việc đó càng chứng tỏ Biển Đông vẫn là một khu vực bất ổn và rất dễ bùng phát thành xung đột với sự hiện diện của quân đội các nước, các bên có tuyên bố chủ quyền. Tuy nhiên, Biển Đông còn là nơi các bên sử dụng để giải quyết những tranh chấp khác liên quan tới quan hệ song phương.

"Ngoại giao pháo hạm" đã được áp dụng để tạo sức mạnh răn đe ngay tại vùng biển quốc tế. Đó là một diễn biến rất nguy hiểm, nhất là khi căng thẳng vượt qua tầm kiểm soát của các bên.

Vấn đề này chắc chắn sẽ được đề cập đến tại Đối thoại Shangri-La lần thứ 12 vào cuối tuần này ở Singapore - nơi Mỹ đã triển khai chiến hạm USS Freedom. Là một trong 4 tàu tác chiến ven bờ tối tân của Hải quân Mỹ, USS Freedom sẽ có mặt ở Singapore trong một vài năm tới. Việc Mỹ tăng cường hiện diện quân sự sẽ tác động đáng kể tới tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông vốn đang rất căng thẳng.